فیزیوتراپی قبل و بعد از تعویض مفصل لگن(ران) پا
قبل و بعد از عمل جراحی تعویض مفصل لگن، فیزیوتراپی از اهمیت ویژه ای برخوردار است و جهت کاهش درد لگن کمک شایانی به بیماران می کند. آرتروپلاستی یا جراحی تعویض مفصل لگن (ران)، عملی جراحی است که در آن بخش‌های آسیب دیده مفصل لگن (ران) توسط جراح لگن برداشته می‌شود و با پروتز، جایگزین می‌گردد. افزایش توانایی حرکتی، بهبود عملکرد مفصل لگن (ران) و تسکین درد لگن از اهداف عمل جراحی تعویض مفصل لگن و ران به شمار می‌رود.
در کلینیک فیزیوتراپی دکتر محمودیان، از بروزترین درمان‌های فیزیوتراپی تائید شده (ماساژ، تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)، اولتراسوند، درمان دستی یا کایروپراکتیک و)، برای بیماران استفاده می کنیم تا بدین ترتیب عملکرد طبیعی مفاصل بعد از جراحی به بهترین نحو و در سریعترین زمان ممکن برگردد. علاوه بر این حرکات اصلاحی و تمرین درمانی بخش مهمی از برنامه فیزیوتراپی در این کلینیک می‌باشد. در هر جلسه درمانی معاینات بالینی دقیقی را به منظور حصول اطمینان از روند بهبودی و تعیین سطح درمان انجام می دهیم و انجام حرکات ورزشی را توسط بیمار در کلینیک بررسی می‌کنیم، تا مطمئن شویم که بیمار تمرینات را بطور صحیح انجام می‌دهد. این روند تا بهبودی کامل بیمارو رفع درد و ناراحتی وی ادامه خواهد داشت.
لزوم تعویض مفصل
زمانی که بیمار با شکایت از درد لگن (ران) به پزشک مراجعه می‌کند، وی به منظور ارزیابی آسیب لگن (ران) دستور انجام تصویر برداری با اشعه ایکس را می‌دهد. ،.
. به علاوه پزشک عوامل خطری که بهبودی را به تاخیر می اندازند مانند سن بالا، چاقی یا سابقه استعمال دخانیات یا مصرف افراطی الکل، را در نظر می‌گیرد.
فیزیوتراپی قبل از جراحی
متخصص طب فیزیکی بیمار را راهنمایی می‌کند تا انتظاری واقع‌بینانه از جراحی داشته باشد و همچنین با آموزش تمرین‌ها و حرکات اصلاحی ران و لگن به بیمار کمک می‌کند تا در وضعیت بدنی بهتری قرار بگیرد.
متخصص طب فیزیکی در دوره آمادگی برای جراحی تعویض مفصل ران موارد زیر را به بیمار آموزش می‌دهد:
- تمرین‌های انعطاف‌پذیری و تقویت کننده لگن و پاها
- نحوه استفاده از واکر یا چوب زیر بغل هنگام راه رفتن و بالا و پایین رفتن از پله‌ها
- اقدام‌های احتیاطی پس از جراحی
متخصص از بیمار می‌خواهد تا پس از جراحی از انجام حرکت‌های زیر خودداری کند:
- خم کردن بیش از 90 درجه لگن (ران) جدید.
- خم شدن رو به جلوی بیش از 90 درجه (برای مثال بیمار تا مدتی نمی‌تواند برای پوشیدن جوراب و کفش رو به جلو خم شود.)
- پا روی پا انداختن به گونه‌ای که پای عمل شده روی پای دیگر باشد.
- چرخاندن رو به داخل پای دارای مفصل جدید
متخصص طب فیزیکی انجام تغییرات اصلاحی در خانه، مانند استفاده از صندلی بلند توالت، نصب نرده برای راه پله و تخت و کارگذاری صندلی یا دست‌آویز در حمام را برای افزایش ایمنی و تسریع دوره بهبود پیشنهاد می‌کند.
توصیه می‌شود تا این تغییرها پیش از جراحی اعمال شود تا خانه آماده بازگشت بیمار پس از ترخیص از عمل جراحی باشد.
فیزیوتراپی بعد از جراحی
بیماران باید تمام اقدامات احتیاطی پیش گفته را مرور می‌کند تا بیمار ناخواسته به خود صدمه نزند و عملکرد کامل خود را سریعتر بازیابد. بیماران باید 1 الی 2روز بعد از عمل جراحی تعویض مفصل لگن برای معاینه به متخصص طب فیزیکی مراجعه کنند. متخصص در طول دوره‌ی بهبود به ویژه (3 تا 5 روز پس از جراحی) به بیمار کمک می‌کند تا ایمنی خود را در مواقع زیر حفظ کند:
- چرخیدن در تخت و تغییر وضعیت از حالت خوابیده به نشسته
- پایین آمدن از تخت، ایستادن و نشستن روی صندلی
- راه رفتن با وسایل کمکی (واکر یا چوب زیر بغل) در مسافت‌های کوتاه
- انجام تمرین‌های ملایم تقویت و بهبود دامنه حرکت در تخت
متخصص همچنان در طول دوره بهبود به ویژه 4 تا 6 هفته بعد از عمل جراحی تعویض مفصل ران به مواظبت از بیمار ادامه می‌دهد. بیمار باید مدت کوتاهی از وسایل توانبخشی استفاده کند. برخی بیماران بدون نیاز به مراقبت پرستار در خانه، با توجه به کمک همراه بیمار و توانایی حفظ ایمنی خود، ترخیص می‌شوند. متخصص بیمار را در خصوص لزوم حضور پرستار در منزل راهنمایی می‌کند.
بیمار به موازات پیشرفت و بهبود یافتن انجام کارهای زیر را ادامه می‌دهد:
- راه رفتن و بالا رفتن از پله‌ها
- حفظ تعادل: تعادل بیمار پس از جراحی ضعیف می‌شود و در نتیجه خطر زمین خوردن وی افزایش می‌یابد.
- منتقل شدن به تخت، صندلی و ماشین
- حرکت دادن کامل پا و لگن (ران) جدید مانند پوشیدن جوراب و کفش
- نرمش‌ها و حرکات اصلاحی خاص تقویت عضله برای بهبود توانایی ایستادن و راه رفتن ایمن و مستقل
هر گاه بیمار بتواند این فعالیت‌ها را به طور مستقل انجام دهد، آمادگی لازم را برای عملکرد کامل مفصل را به دست می‌آورد. بااین حال بیمار هنوز به فیزیوتراپی تعویض مفصل ران نیاز خواهد داشت.
در جلسه‌های فیزیوتراپی عمل تعویض مفصل لگن، تمرین‌های افزایش دامنه حرکتی و کشش و فعالیت‌های تحمل وزن برای برگرداندن عملکرد مفصل لگن به سطح بهینه ادامه می‌یابد. این سطح از فیزیوتراپی بر توانبخشی به منظور فعالیت های ویژه، مانند بازگشت به محل کار یا میادین ورزشی، متمرکز می‌شود، بنابراین فیزیوتراپی تمرین‌های شبیه‌ساز آن فعالیت‌ها را دربرمی‌گیرد که احتمالاً تکنیک‌های برداشتن اشیاء یا وزنه‌برداری، کشیدن، هل دادن چرخ خرید، بالا رفتن از نردبان، تمرین‌های چالاکی یا دویدن آهسته را در سطح فعالیت و بهبود دربرمی‌گیرد.
انجام تمرین‌های بعد از جراحی تعویض مفصل از آن رو اهمیت بسیار دارد که قدرت و انعطاف‌پذیری لگن (ران) جدید را افزایش می‌دهد و از لخته شدن خون جلوگیری می‌کند. احتمال دارد بیمار در ابتدا احساس ناراحتی کند، اما نرمش کردن کمک می‌کند تا وی هر چه سریعتر فعالیت‌های روزمره معمول را از سر بگیرد.
پزشک گاهی به بیمار پیشنهاد می‌کند تا انجام بعضی از حرکات اصلاحی زیر یا تمام آنها را پیش از جراحی شروع کند. البته پس از جراحی باید این تمرین‌ها را صرفاً پس از نخستین مراجعه به مطب جراح و با اجازه وی مجدداً شروع کرد.پزشک حلقه‌ای با خاصیت ارتجاعی مورد نیاز در بعضی تمرین ها را در اختیار بیمار قرار می‌دهد و برای وی شرح می دهند که روزانه چند نوبت و در هر نوبت چند بار حرکت‌ها را تکرار کند و این که مجاز به اعمال چه میزان فشار یا نیرو به مفصل لگن (ران) جدید است. بیمار به طور روزانه تمرین‌ها را طبق برنامه فیزیوتراپی در نوبت‌های بیشتری انجام می‌دهد و میزان فشار را افزایش می‌دهد.
تمرین‌ها را باید به آهستگی و با حفظ کنترل بر روی هر دو پا انجام داد تا آنها به یک اندازه قوی و انعطاف پذیر شوند. بیمار باید مطمئن شود که مفصل لگن (ران) جدید را به اجبار در موقعیتی قرار نمی‌دهد که باعث درد یا ناراحتی‌اش شود.
اولتراسوند
اولتراسوند یکی از روش‌های درمان فیزیوتراپی است که آن را به دلیل گرم کردن بافت‌های آسیب دیده در تسریع التیام یافتن، مفید می‌دانند. این گرما درد لگن را کاهش می‌دهد، التیام سلولی را شتاب می‌بخشد و با افزایش میزان کشش بخش آسیب دیده، تأثیر مفیدی بر دامنه حرکتی و انعطاف‌پذیری می‌گذارد.
تحریک الکتریکی عصب
یکی دیگر از روش های درمان فیزیوتراپی تعویض مفصل لگن، تحریک الکتریکی عصب از راه پوست است. عبور جریان‌های الکتریکی ملایم از راه پوست در این روش، در تسکین درد و کاهش تورم مؤثر است. تحریک الکتریکی درد را با جایگزینی تکانه‌های درد با تکانه‌های جریان برق آرام می‌کند. پدهای الکترود روی ناحیه دردناک قرار داده می‌شود و تحریک معمولاً در حدود 15 دقیقه از روی پوست اعمال می‌شود. پس از فروکش کردن درد، عضله‌ها شل می‌شوند. برخی بیماران تحریک الکتریکی را مانند ماساژ ملایم می‌دانند. بیمار در نتیجه شل شدن عضله‌ها می‌تواند تمرین‌ها را دنبال کند و فعالیت‌های معمول را آسان‌تر انجام دهد.
ورزش و حرکات اصلاحی
توجه داشته باشید که تمرین های زیر حتما باید زیر نظر یک فیزیوتراپیست انجام شود.
تمرین 1: افزایش قدرت و انعطاف‌پذیری لگن (ران)
- به پهلو دراز بکشید، مفصل‌های ران و زانوها را خم کنید و بالشتی را بین زانوها قرار دهید.
- پایین دو پا (قسمت داخلی پنجه ها) را کنار یکدیگر نگه دارید.
- عضله‌های کمر و پشت بدن را به کار نگیرید و آنها را نچرخانید.
- زانوی بالایی را، مانند باز کردن صدف، از روی بالشت بلند کنید.
3 تا 5 ثانیه در این حالت بمانید، سپس به آهستگی زانو را روی بالشت برگردانید. حرکت را تکرار
تمرین 2: افزایش قدرت و انعطاف‌پذیری لگن (ران)
- به پهلو دراز بکشید، پایی که روی زمین قرار دارد را خم کنید تا مانع به پشت غلتیدن شما شود.
- پای بالایی را صاف نگه دارید، آن را به سمت سقف در حالی بالا ببرید که همچنان به پهلو خوابیده باشید و به عقب یا جلو نغلتیده باشید.
- پا را به آهستگی پایین بیاورید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 3: افزایش انعطاف‌پذیری لگن (ران) و تقویت عضله‌های شکم و لگن (ران)
- به پشت دراز بکشید و یک پا را خم کنید.
- عضله‌های شکم را سفت کنید و پای خمیده را بالا بیاورید، البته دقت کنید که پا نباید بیش از 90 درجه خم شود.
- عضله‌های شکم را سفت نگه دارید، پا را به آهستگی پایین بیاورید و در حالت اول قرار دهید. حرکت را تکرار کنید. این تمرینات ورزشی بعد از جراحی تعویض مفصل لگن حتما باید تحت نظر فیزیوتراپیست انجام شود.
تمرین 4: تقویت مفصل ران (لگن)
- روی شکم دراز بکشید.
- باسن را منقبض کنید و یک پا را بلند کنید.
- 3 تا 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس پا را به آهستگی پایین بیاورید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 5: افزایش انعطاف‌پذیری پا و تقویت عضله‌های پشت ران
- روی شکم دراز بکشید و پاها را دراز کنید.
- در حین خم کردن یک پا، پاشنه را به سمت باسن بالا ببرید.
- پا را به آهستگی پایین بیاورید و در موقعیت اول قرار دهید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 6: تقویت عضله‌های جلوی ران
- روی صندلی ثابت و محکمی بنشینید و حلقه کشی را دور مچ‌های پا بیاندازید.
- کف یک پا را از روی زمین بلند کنید و پا را صاف نگه دارید؛ در این بین پای دیگر را هنگام کشیدن حلقه روی کف زمین نگه دارید.
- پا را به آهستگی پایین بیاورید و در موقعیت اولیه قرار دهید. حرکت را تکرار کنید. در صورتی که بعد از عمل تعویض مفصل لگن در هنگام انجام ورزش ها با درد لگن روبرو شدید، حتما فیزیوتراپیست خود را در جریان این مشکل قرار دهید.
تمرین 7: تقویت عضله‌های پشت ران
- روی صندلی ثابت و محکمی بنشینید و حلقه کشی (ارتجاعی) را دور مچ پاها بیاندازید.
- یک پا را زیر صندلی ببرید و در این بین پای دیگر را هنگام کشیدن حلقه ثابت نگه دارید (پای دیگر را مطابق تصویر روی شی دیگری بگذارید).
- به آهستگی به حالت اولیه برگردید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 8: تقویت مفصل ران
- روی صندلی ثابت و محکمی بنشینید، حلقه کشی را دور ران دو پا بیاندارید و کف هر دو پا را روی زمین بگذارید.
- فاصله بین پاها را با لغزاندن کف پاها روی زمین بیشتر کنید تا حلقه کشیده شود.
- 3 تا 5 ثانیه در این حالت بمانید و به آهستگی پاها را به یکدیگر نزدیک کنید و در حالت اولیه قرار دهید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 9: تقویت مفصل ران و بهبود تعادل
- یک سر حلقه کشی را دور پایه میز بیاندازید و سر دیگر را دور مچ پا بپیچید.
- برای حفظ تعادل از میز کمک بگیرید و صاف بایستید.
- پا را صاف نگه دارید، مچ را از پهلو، به سمتی دور از میز بکشید تا حلقه کشیده شود.
- 3 تا 5 ثانیه در این حالت بمانید و به آهستگی به حالت اول برگردید. حرکت را تکرار کنید.
:
- یک سر حلقه کشی را دور پایه میز بیاندازید و سر دیگر را دور مچ پا بپیچید.
- برای حفظ تعادل از میز کمک بگیرید و صاف رو به میز بایستید.
- ضمن صاف نگه داشتن پا، مچ را به سمت عقب و دور از میز بکشید تا حلقه کشیده شود.
- 3 تا 5 ثانیه در این حالت بمانید و به آهستگی به حالت اول برگردید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 11: تقویت مفصل ران
- یک سر حلقه کشی را دور پایه میز بیاندازید و سر دیگر را دور مچ پا بپیچید.
- برای حفظ تعادل از میز بگیرید و صاف پشت به میز بایستید.
- ضمن صاف نگه داشتن پا، مچ را به سمت جلو و دور از میز بکشید تا حلقه کشیده شود.
- 3 تا 5 ثانیه در این حالت بمانید و به آهستگی به حالت اول برگردید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 12: تقویت عضله‌های پا و بهبود تعادل
- کتاب قطوری یا جسم محکمی با قطر مشابه را روی زمین قرار دهید تا به عنوان پله از آن استفاده کنید.
- برای حفظ تعادل از میز یا پیشخوان بگیرید، پا را رو به جلو ببرید و روی کتاب یا شیء قرار دهید.
- به آهستگی پا را پایین آورده و به عقب ببرید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 13: تقویت عضله‌های پا و بهبود تعادل
- کتاب قطور یا جسم محکمی با قطر مشابه را روی زمین قرار دهید تا به عنوان پله از آن استفاده کنید.
- برای حفظ تعادل از میز یا پیشخوان بگیرید، پا را به یک سمت ببرید و روی کتاب یا شیء قرار دهید.
- به آهستگی پا را از پهلو پایین بیاورید و به سر جای اول ببرید. حرکت را تکرار کنید.
تمرین 14: تقویت عضله‌های پا و بهبود تعادل
- برای حفظ تعادل از میز یا پیشخوان بگیرید، همان طور که پای سالم را بالا می‌برید، وزن بدن را روی پای عمل شده بیاندازید.
- ثابت بمانید به عبارت دیگر هنگام حرکت کردن به یک سمت خم نشوید یا تاب نخورید.
- سعی کنید تعادل خود را به مدت 30 ثانیه روی یک پا حفظ کنید.
- پا را پایین بیاورید.
- حرکت را به مدت 5 دقیقه تکرار کنید.
- همین حرکت را با پای دیگر انجام دهید.
پیشگیری
بیش از 95 درصد از شکستگی‌های لگن پی‌آمد سقوط و زمین خوردن است؛ بنابراین بهترین راه پیشگیری از لزوم جراحی تعویض مفصل لگن جلوگیری از زمین افتادن است. فیزیوتراپیست با ارزیابی خطر بالقوه زمین خوردن و تجویز تمرین‌های تحمل وزن منظم به بیمار کمک می‌کند تا احتمال زمین خوردن را کاهش دهد؛ وی همچنین به بیمار پیشنهاد می‌کند تا تغییرهای مفیدی، نظیر برداشتن عواملی که باعث سر خوردن می شوند، مانند فرش‌های غیرثابت و لغزنده یا نصب دست‌آویز و میله در حمام، را در محیط خانه به وجود آورد.
انتخاب سبک زندگی سالم، برای مثال ورزش کردن منظم و داشتن رژیم غذایی سالم، در پیشگیری یا به تعویق انداختن شروع استئوآرتریت (آرتروز)، یکی از علت ها جراحی تعویض مفصل لگن بطور کامل، می‌تواند راهگشا باشد. فیزیوتراپیست تمرین‌های مربوط به بهبود وضعیت کلی بدن، تقویت، و افزایش انعطاف‌پذیری را به بیمار آموزش می‌دهد تا وی در تمام سال‌های حیات خود از اندام ایده‌آل و بدنی سالم برخوردار گردد.
فیزیوتراپی بعد از جراحی تعویض مفصل لگن (ران) به منظور بهبودی سریعتر و امکان عملکرد عادی مفصل برای بیماران ضروری می باشد. روش های توانبخشی فیزیوتراپی بعد از عمل شامل اولتراسوند، حرکات اصلاصی و تمرینات ورزشی، تحزیک الکتریکی عصب از راه پوست و… می باشد. به یاد داشته باشید هیچکدام از ورزش های ذکر شده در مقاله را بدون تجویز و صلاحدید پزشک متخصص انجام ندهید.